Door Anabella Meijer
Alles wat we doen gebeurt om een reden. Al was die reden bijvoorbeeld dat je zelf niet zo hebt nagedacht over hoe je dingen wilt, en dan makkelijk meegaat in wat iemand anders bedenkt. Dat is op zich geen probleem. Je kun nu eenmaal niet overal over nadenken. Maar wat we nu hebben is een samenleving die wordt voortgedreven op een serie principes die zo onzichtbaar zijn dat ze tijdens discussies over de energietransitie niet eens op tafel komen.
Als je goed oplet, zie je dat een paar van die drijvende principes "gemak", "continu beschikbaar" en "persoonlijke vrijheid" zijn. Dat is ook de reden dat "minderen" voor veel mensen zo'n non-optie is. Dat gaat immers tegen persoonlijke vrijheid en gemak in.
Slimme tegenstanders proberen wel eens te doen alsof technologie en mondiale krachten de samenleving sturen, en dat dit neutraal is. Maar dat is gegoochel. Als techneuten en uitvinders steeds de samenleving richting bepaalde oplossingen sturen omdat ze nu eenmaal graag dingen bedenken (wat geweldig is!) is daar echter niets neutraals aan. Het zijn keuzes.
We zijn er toch echt elke keer zelf bij als we iets laten gebeuren. Als we gestuurd worden. En als we niet opletten en steeds voor gemak kiezen, zullen we dus meer materiaal en meer energie verbruiken. Als we iets goedkoop willen, zal de producent uitwijken naar lagelonenlanden. Als het ons niet interesseert wie onze producten produceert, zullen onze ketens lang en complex zijn.
Principes zijn nodig om de echte vragen meteen op tafel te krijgen. Anders kan het gebeuren dat we blijven hangen in discussies over waar een zonnepark moet komen en of we wel of niet aan de waterstof moeten. Denken in principes maakt dat je de vraag achter de vraag blijft stellen. Zoals kinderen steeds waarom? vragen, zo kunnen we steeds doorvragen om te kijken wat we écht nodig hebben. Wil je een stoel...of wil je kunnen zitten? Willen we een smart city...of willen we waardig kunnen leven?
Principes - of waarden - zijn natuurlijk heel persoonlijk. Sommige zijn zelfs tegenstrijdig. Youtopia gaat echter niet over het verketteren van de tegenwoordig leidende principes, maar om het heropenen van de discussie over die principes. Wat leveren ze op? Willen we die koste wat kost houden? En als je eerlijk bij jezelf na gaat: zet je niet liever andere principes op nummer een?
Het mooie aan principes is dat ze het leven heel makkelijk maken. Heb je heldere principes, dan loop je zo langs de kassa gevuld met verleidelijke chocolade. Je dubt niet continu of je wel mag snoepen, maar weet simpelweg: "ik eet alleen de beste chocolade". Zo kan youtopia ook werken: als je weet dat je binnen je planetaire budget wilt blijven, dan doe je dat ook.
Principes zijn ook heel prettig omdat ze eigenlijk een vorm van vrijheid inhouden: terwijl het principe behouden blijft, kan de uitingsvorm steeds anders zijn. Het zitten wordt in meerdere stoelen uitgebeeld. Een planetair budget kan meerdere vormen hebben, van een vleeseter die nooit een wereldreis bij elkaar vliegt tot een Formule 1 fanaat die alleen met de fiets gaat.
Bijkomend voordeel van een heldere set principes is dat je mensen aantrekt die ze onderschrijven. Scheelt weer een hoop discussie over de richting. Maar vooral: mensen en organisaties die varen op een set waarden in plaats van met een concreet doel of product te leuren, zijn veel aantrekkelijker. Je staat ergens voor. Onvoorwaardelijk.